Een sprookjesachtige plant
Vandaag zetten we een oude geneeskrachtige plant in de spotlight, namelijk de Pulmonaria officinalis oftewel het Gevlekt longkruid.
Op dit moment bloeit deze plant in onze Geneeskruidentuin in het vak van de kruiden die worden gebruikt bij verkoudheid en aandoeningen aan keel en longen. Het Latijnse woord ’pulmo’ betekent ‘long’ en ‘officinalis’ is afgeleid van het Latijnse ‘officium’ dat verwijst naar het gebruik in een werkplaats of in dit geval de apotheek. De Engelse benaming voor de plant ‘Common Lungwort’ en het Duitse ‘Geflecktes Lungenkraut’ geven aan dat ook in het buitenland dit gebruik van de plant bekend is.
Gevlekt longkruid behoort tot de Ruwbladigen (Boraginaceae) en is inheems in de bossen van Midden- en Oost-Europa. In Nederland behoort het tot de stinzenplanten en komt alleen als wilde inheemse plant voor in Zuid-Limburg. Het is een bodembedekkende vaste plant voor een plekje in de halfschaduw of schaduw, gedijt dus prima in de buurt van bomen en heesters. Wordt 15 – 30 cm hoog en houdt van een kalkrijke vochthoudende grondsoort. Staat de plant te droog of te zonnig dan is deze vatbaar voor meeldauw. Het is een half wintergroene plant, het blad en de stengels zijn behaard en bieden daarmee bescherming tegen slakkenvraat. Het blad heeft zilverkleurige vlekken die aan longblaasjes doen denken. Volgens de signatuurleer, een leer waarbij men op grond van uiterlijkheden de geneeskracht van een plant kon aantonen, zouden de vorm van het blad en de vlekken aangeven dat dit kruid hielp bij longkwalen. Volgens een oude legende zouden er druppels melk op het blad gevallen zijn toen Maria borstvoeding gaf aan Jezus. Sindsdien zou de plant geneeskrachtig zijn. Tegenwoordig is het bekend dat deze vlekken worden veroorzaakt door luchtlaagjes tussen het bladmoes en de opperhuid.
De plant bevat o.a slijmoplossende- en ontstekingsremmende stoffen. Sinds de Middeleeuwen is het een bestanddeel van hoestkruiden en werden aftreksels van het blad, gezoet met honing, aangeprezen als ‘goed tegen een droge hoest’. Het geeft smaak aan Vermout en het jonge blad kan aan salades en soepen worden toegevoegd. Ook de bloemen zijn eetbaar. De smaak is fris komkommerachtig, vergelijkbaar met die van Komkommerkruid (Bernagie of Borago), ook een ruwbladige.
De trompetvormige bloemen verschijnen in trosjes van maart t/m mei en zijn een nectarbron voor vroeg vliegende insecten zoals hommelkoninginnen en solitaire bijen. Honingbijen hebben moeite met de nauwe kroonbuis. Een opvallende eigenschap van het Gevlekt longkruid is het voorkomen van rozerode en blauwe bloemen aan één plant. De hele plant bevat de rode/blauwpaarse kleurstof anthocyaan. Deze zgn. flavonoïde heeft een beschermende werking maar vooral een rol bij de voortplanting. De rozerode kleur van de bloem trekt insecten aan. Na bestuiving verandert de zuurgraad in de bloem en gaat de roze kleur over in een blauwe kleur. Deze verkleuring is te vergelijken met het koken van rode kool. Na het toevoegen van azijn verandert de blauwe koolkleur in een rode kleur. Vanwege deze bijzondere eigenschap heeft het Gevlekt longkruid in Duitsland de bijnaam ‘Broertje en zusje’ of ‘Hänsel und Gretel’ gekregen, naar het sprookje van de Gebroeders Grimm.
Na de bevruchting ontstaan er zaden, die zeer kortlevend zijn. Ze zijn glanzend bruin van kleur en hebben een aanhangsel, ’mierenbroodje’ genaamd dat wordt versleept door mieren die zo voor de verspreiding zorgen. De plant kan na de bloei ook vermeerderd worden door te delen. Halverwege het seizoen kan de plant er wat slordig uit zien. Het kan kort bij de grond afgeknipt worden waarna de plant weer snel uitloopt met nieuw fris blad.
Naast het Gevlekt longkruid in de Geneeskruidentuin, tevens onderdeel van de Bijenwandelroute, kun je in de Bijen- en Vlindertuin de variëteit Pulmonaria ‘Blue Ensign’ aantreffen met donkergroen óngevlekt blad en grote helderblauwe bloemen (zie foto met een aardhommel). Tijdens ons seizoen zijn diverse soorten Longkruid verkrijgbaar op de Verkooptuin.